📌 تعریف سکونتگاه از دیدگاه جغرافیا

سکونتگاه محلی است شامل مجموعه‌ای از مساکن که عوامل طبیعی و انسانی در شکل‌گیری آن نقش دارند. مانند شهر و روستا.

💧 عوامل شکل‌گیری سکونتگاه‌ها

• آب و خاک
• مهم‌ترین عامل: آب
• نقش آب: سکونت در کنار رودها، کشاورزی، یک‌جانشینی

🏘️ پیدایش روستا و شهر

• روستا: با سکونت انسان در یک مکان شکل گرفت
• شهر: افزایش جمعیت در روستاها زمینه‌ساز شهرهای اولیه شد

🌄 عوامل گسترش یا نابودی سکونتگاه‌ها

• گسترش: آب، خاک، شیب زمین، ارتفاعات
• نابودی: عوامل طبیعی یا انسانی مثل جنگ یا بیماری
• مثال: شهر باستانی بیشاپور در کازرون

🏕️ انواع سکونتگاه‌ها

• عشایری (قدیمی‌ترین)
• روستایی
• شهری

🐑 زندگی عشایری

• فاقد سکونت دائم
• استفاده مستقیم از منابع طبیعی
• ساختار قبیله‌ای و خویشاوندی
• مناطق مساعد دامپروری: البرز، زاگرس، دشت‌های هموار
• ایلات مهم: ترکمن، قشقایی، بختیاری، سون

🌾 زندگی روستایی

• وابسته به زمین، کشاورزی و دامداری
• فضای باز، طبیعت زیبا، پایبندی به آداب و رسوم
• آب‌وهوای پاک و زندگی سالم‌تر

🏙️ زندگی شهری

• جمعیت زیاد، نیاز به خدمات بیشتر
• خانه‌های فشرده، محله‌های پرتراکم
• ملاک شهر شدن: جمعیت بالای ۱۰٬۰۰۰ نفر و داشتن شهرداری

🏗️ اجزای سکونتگاه‌ها

• روستایی: خانه‌ها، مزارع، باغ‌ها، مساجد، مکان‌های عمومی
• شهری: کاشانه‌ها، خیابان‌ها، میدان‌ها، مراکز آموزشی، بازار

🧭 انواع شکل سکونتگاه‌ها

• روستایی: میدان‌گاهی، خطی، پراکنده، متمرکز، پلکانی
• شهری: شعاعی، ترکیبی، خطی، شطرنجی

📈 تغییرات جمعیتی سکونتگاه‌ها

• عامل اصلی: افزایش جمعیت
• شهرنشینی: رشد سریع جمعیت، تأسیس شهرداری
• شهرهای میلیونی: تهران، مشهد، اصفهان، کرج، تبریز

⚠️ مشکلات شهرنشینی

• آلودگی محیطی و صوتی
• ترافیک سنگین
• مشکلات اجتماعی و هنجاری

🎯 نقش سکونتگاه‌ها

• بر اساس موقعیت جغرافیایی انسانی یا طبیعی
• مثال: مشهد و قم (زیارتگاهی)، تهران (اداری سیاسی)
• نقش‌ها ممکن است در طول زمان تغییر یا تکامل یابند

🔄 شهرگریزی یا مهاجرت معکوس

به دلیل مشکلات شهرهای بزرگ مانند آلودگی هوا، گرانی مسکن و آسیب‌های اجتماعی، جمعیت به سمت مکان‌های کوچک‌تر یا روستاها حرکت کرده است. این پدیده را شهرگریزی یا مهاجرت معکوس می‌نامند.