📘 درسنامه کامل – تحولات سیاسی ایران از افشاریه تا قاجاریه
⚔️ بحران پس از صفویه و ظهور نادرشاه
- با تسلط افغان‌ها و قتل شاه سلطان حسین، ایران دچار تجزیه و تفرقه شد.
- روس‌ها و عثمانی‌ها از آشفتگی استفاده کرده و بخش‌هایی از ایران را اشغال کردند.
- نادرشاه افشار، سرداری از ایل افشار، افغان‌ها را سرکوب کرد و روس‌ها و عثمانی‌ها را بیرون راند.
- او پس از پیروزی‌ها، سلسله افشاریه را بنیان گذاشت و ۱۲ سال حکومت کرد.
- بیشتر دوران حکومت نادر صرف جنگ با بیگانگان و شورش‌های داخلی شد.
- در تعقیب افغان‌های شورشی، به هند لشکر کشید و تا دهلی پیش رفت.
- برای تقویت استقلال ایران، تلاش‌هایی برای ایجاد نیروی دریایی در خلیج فارس انجام داد.
- در اواخر عمر، به دلیل بدگمانی و فشار روانی، رفتاری خشونت‌آمیز در پیش گرفت.
- فرماندهان سپاه از ترس جان، نادر را به قتل رساندند.
🏛️ حکومت زندیه و کریم خان
- پس از قتل نادر، ایران دچار جنگ‌های داخلی شد.
- کریم خان زند با شکست رقبا، حکومت بخش بزرگی از ایران را به‌دست گرفت.
- او لقب «وکیل‌الرعایا» یعنی نماینده مردم را برای خود برگزید.
- دوران حکومت او ۳۰ سال بود و به رفاه عمومی، صلح و آرامش توجه داشت.
- در دوره زندیه، ثبات نسبی برقرار شد و اوضاع اقتصادی و اجتماعی بهبود یافت.
- بناهای مهم: بازار وکیل، مسجد وکیل، حمام وکیل، ارگ کریم‌خان
- پایتخت زندیه: شیراز
- قدرت گرفتن زندیه هم‌زمان با تسلط انگلستان بر هندوستان بود.
- نفوذ تجاری انگلیس در ایران افزایش یافت.
- پس از مرگ کریم‌خان، خاندان زند دچار درگیری داخلی شدند.
👑 ظهور قاجاریه و آقا محمدخان
- ایل قاجار از ایل‌های ترک‌تبار بود.
- آقا محمدخان، پسر یکی از رؤسای ایل، پس از مرگ کریم‌خان برای حکومت تلاش کرد.
- او لطفعلی‌خان زند را شکست داد و به قتل رساند.
- به دلیل پناه دادن مردم کرمان به لطفعلی‌خان، آقا محمدخان آنان را بی‌رحمانه مجازات کرد.
- با لشکرکشی‌های پیاپی، بر سراسر ایران مسلط شد و حکومت قاجار را بنیان گذاشت.
- پایتخت قاجاریه: تهران
- آقا محمدخان مردی تندخو و بی‌رحم بود و توسط خدمتکارانش کشته شد.
- پس از او، فتحعلی‌شاه (برادرزاده‌اش) به قدرت رسید.
🌍 نفوذ استعمار و جنگ‌های ایران و روس
- دوره فتحعلی‌شاه هم‌زمان با نفوذ روسیه، انگلستان و فرانسه بود.
- در اروپا، انقلاب صنعتی آغاز شد و قدرت اقتصادی و نظامی کشورهای اروپایی افزایش یافت.
- ثروت مستعمرات، برده‌داری و تجارت پرسود به رشد صنعتی اروپا کمک کرد.
- اروپایی‌ها برای دستیابی به نیروی کار، مواد اولیه و بازار مصرف، به استعمار کشورهای دیگر پرداختند.
- پتر کبیر، روسیه را به کشوری استعماری تبدیل کرد؛ هدفش رسیدن به آب‌های گرم بود.
- در زمان فتحعلی‌شاه، روسیه به قفقاز حمله کرد؛ سپاه ایران با سلاح‌های ابتدایی شکست خورد.
- نتیجه: عهدنامه گلستان → واگذاری گرجستان، داغستان، باکو، گنجه به روسیه
- مردم ایران با فتوای علما برای آزادسازی بسیج شدند؛ اما شکست خوردند.
- عهدنامه ترکمان‌چای → واگذاری شمال رود ارس، ممنوعیت کشتی جنگی در دریای مازندران، پرداخت غرامت
- دلایل شکست: ضعف فرماندهی، خیانت درباریان، انزوای شخصیت‌های کارآمد، فریب روس‌ها، میانجیگری انگلیس
🇬🇧 نقش انگلستان در ایران
- مهم‌ترین مستعمره انگلستان در آن زمان: هندوستان
- هدف اصلی انگلیس از ارتباط با قاجار: جلوگیری از نفوذ رقبای اروپایی به هند از مسیر ایران
- عهدنامه با ایران: جلوگیری از عبور ارتش بیگانه به هند از خاک ایران، در مقابل کمک مالی و نظامی
- در جنگ‌های ایران و روس، انگلیس به تعهدات خود عمل نکرد
- در زمان محمدشاه و ناصرالدین‌شاه، انگلیس با حمله به خلیج فارس و جزایر ایران، حکومت را مجبور به واگذاری افغانستان و بخش‌هایی از سیستان و بلوچستان کرد
- برخی جزایر ایرانی به پایگاه نظامی انگلیس تبدیل شدند
📋 جدول خلاصه درس – از افشاریه تا قاجاریه
| موضوع | توضیح |
|---|---|
| بحران پس از صفویه | تجزیه کشور، اشغال شمال و غرب توسط روسیه و عثمانی |
| نادرشاه افشار | بنیان‌گذار افشاریه، سرکوب افغان‌ها، اخراج روس و عثمانی |
| لشکرکشی به هند | در تعقیب افغان‌ها، غارت دهلی، بازگشت با غنائم |
| مرگ نادرشاه | به‌دست فرماندهان سپاه به‌دلیل خشونت و بدگمانی |
| کریم‌خان زند | بنیان‌گذار زندیه، لقب وکیل‌الرعایا، حکومت ۳۰ ساله |
| پایتخت زندیه | شیراز |
| آثار زندیه | بازار وکیل، مسجد وکیل، حمام وکیل، ارگ کریم‌خان |
| آقا محمدخان قاجار | بنیان‌گذار قاجاریه، شکست لطفعلی‌خان، انتخاب تهران به‌عنوان پایتخت |
| ویژگی شخصیتی آقا محمدخان | تندخو، بی‌رحم، کشته‌شده توسط خدمتکاران |
| فتحعلی‌شاه | برادرزاده آقا محمدخان، آغاز نفوذ روس، انگلیس و فرانسه |
| انقلاب صنعتی اروپا | افزایش تولید، قدرت اقتصادی و نظامی، گسترش استعمار |
| پتر کبیر | عامل قدرت‌گیری روسیه، هدف: رسیدن به آب‌های گرم |
| جنگ ایران و روس | حمله روسیه به قفقاز، شکست ایران، عهدنامه گلستان |
| عهدنامه گلستان | واگذاری گرجستان، داغستان، باکو، گنجه به روسیه |
| عهدنامه ترکمان‌چای | واگذاری شمال رود ارس، ممنوعیت کشتی جنگی، پرداخت غرامت |
| دلایل شکست ایران | ضعف فرماندهی، خیانت درباریان، فریب روس‌ها، دخالت انگلیس |
| هدف انگلیس از ارتباط با ایران | جلوگیری از نفوذ رقبای اروپایی به هند از مسیر ایران |
| عهدنامه با انگلیس | تعهد ایران به جلوگیری از حمله به هند، تعهد انگلیس به کمک نظامی |
| نقض تعهدات انگلیس | عدم کمک در جنگ با روسیه، اشغال جزایر و جدایی افغانستان |
دیدگاهتان را بنویسید